İletişim bilgilerimize buradan ulaşabilirsiniz.
Propolis
İnsanların dengeli ve sağlıklı beslenmesinde önemli bir yeri olan balın yanı sıra polen, arı sütü, propolis ve arı zehri gibi diğer arı ürünleri de günümüzde birçok amaç için kullanılmaktadır. Son yıllarda yapılan çalışmalar ile en az bal kadar önemli bir diğer arı ürünü olan propolisin içeriği ve etkileri belirlenip kullanım alanının artırılması sağlanmıştır.
Çok eski çağlarda keşfedilerek, doğal bir antibiyotik olarak kullanılan propolisin mikroorganizmalara karşı olan etkisi temel karakteri olup, ilaç özellikleri nedeniyle eski çağlardan beri insanlar tarafından kullanılmaktadır. Propolisin farmakolojik özellikleri Yunan ve Romalı fizikçiler Aristoteles, Dioscoroides, Pliny ve Galen tarafından tanımlanmıştır. Bu tanıma göre propolis yaraların tedavisinde ve ağız enfeksiyonunda bir antiseptik olarak kullanılabilmektedir. Propolisin bu özellikleri Orta Çağda Avrupa’da ve Arabistan’ da kullanılmıştır. Inka’lar ise propolisi ateş düşürücü olarak kullanmışlardır. Propolis 17. yy. da Londra’da resmi ilaç olarak listelenmiştir ve yine bu yıllarda anti-bakteriyel aktivitelerinden dolayı Avrupa’da önem kazanmıştır.
Propolis, insan sağlığı için alınması gereken 22 bileşeni içermesi açısından içinde bulunduğumuz yüzyılda keşfedilen, mükemmel doğal ürün özelliği ile de önem kazanmıştır.
Propolis bütün bu özellikleri nedeniyle daha ileri düzeydeki araştırmalar için oldukça ilginç bir arı ürünüdür. Birçok ülkede, propolis çeşitli tıbbi sorunlara karşı kullanılmasına rağmen henüz cevap bulamamış bazı sorularıda içermektedir. Bu da propolisin modern tıpta kullanımını sınırlamaktadır.
Propolisin farklı kullanım alanları bilim adamlarının dikkatini çekdikten sonra bu konuda çeşitli araştırmalar yapılmaya başlanmıştır. Bu ilgiye bağlı olarak propolisin ticari öneminde de artış ortaya çıkmıştır. Propolis veterinerlik ve insan sağlığıyla ilgili kullanımlarında büyük potansiyele sahip doğal bir üründür. Diğer taraftan tıbbi bitkilerden sağlanan ürünlerden farklı olarak içeriği olağanüstü çeşitlilik göstermektedir. Farklı ülkelerde toplanan propolis örneklerinin kimyasal içeriği oldukça çeşitlilik göstermektedir. Bu çeşitlilik propolisin tıbbi amaçlı kullanımında ve kalite kontrolünde ciddi sorun yaratmaktadır. Karşı karşıya gelinen en büyük sorun propolis orijininin bölgeden bölgeye çeşitlilik göstermesidir. Propolisin orijininin bilinmemesi ise standartlaşmada ciddi sorun yaratmaktadır.
Günümüzde propolisin çeşitli kullanım şekilleri mevcut olup, saf ya da aloe jel ile polenle, ekstrakt olarak (hidroalkolik veya glikolik), ağız spreyi olarak (melissa, adaçayı ve/veya rosemary ile karıştırılarak), boğaz pastillerinde, kremler ve pudra şeklinde, gargara olarak üretilmekte ve içindeki balmumu alındıktan sonra kullanılmaktadır.
Propolisin çok sayıda etkilerine rağmen, raporların çoğu ön çalışmalara dayanmaktadır. Çalışmaların çoğunluğu Doğu Avrupa ülkelerinde yürütülmektedir. Uygulamalı çalışma ve araştırmalar ağırlıklı olarak Çin’de yapılmaktadır. Ama bilgi sağlanılması dil engeli nedeniyle zordur. Daha detaylı çalışmalar özellikle bağırsaklar, cildiye ve dişle ilgili uygulamalar propolisin tıbbi kullanımda olası faydalarının belirlenmesini sağlayacaktır.
Propolis üretimine ait güncel resmi kayıtlar mevcut olmamasına rağmen 1984 yılında dünya piyasasında yaklaşık olarak 200 ton propolis ticaretinin yapıldığı tahmin edilmektedir. En çok propolis üreten ülkeler arasında Çin, Brezilya, Amerika, Avusturalya ve Uruguay bulunmaktadır (Şekil 1). Japonya ise propolisin işlenmesinde ve tüketilmesinde önde gelmektedir.
Şekil 1. Propolis üretiminin ülkelere göre dağılımı
Propolisin sentetik olarak üretiminin olmaması, patent ve standart sorunu, eğitimsiz kişilerin arıcılık yapması; bal, polen ve arı sütünün sahip olduğu düzeyde bir pazarlama ağına sahip olmaması ve gelir kaynağı olarak arıcıları ve özel firmaları tatmin etmemesi gibi nedenler, propolis üretiminin yaygınlaşmasını önlemektedir.
Türkiye’de, propolisin mikroskobik ve kimyasal analizleri çeşitli araştırmacılar tarafından yapılmış ve Türkiye propolisinin bitkisel kaynağının genelde Castanea sativa ve Populusspp. Olduğu bildirilmiştir. Ancak yapılan çalışmalar arasında bir yöreyi kapsayan detaylı çalışmalar yoktur. Dolayısıyla Türkiye propolislerini kapsayan standart oluşturulamamıştır.
Türkiye propolisinin kimyasal içeriği ile ilgili bir çalışma Sorkun vd. (2001) tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada Türkiye’nin farklı bölgelerinden (Bursa, Erzurum-Aşkale, Gümüşhane-Söğütagil ve Trabzon-Çağlayan) örnekler toplanmıştır ve GC-MS ile kimyasal analizleri yapılmıştır. Bu çalışmanın sonuçlarına göre, Trabzon ve Gümüşhane Bölgelerinden alınan propolis örneklerinde benzer kimyasal içerik gözlenirken, Erzurum örneği farklı bir yapı göstermiştir. Bursa yöresinden toplanan örneklerde ise flavononlar, flavonlar ve ketonlar oldukça zengin miktarda saptanmıştır.
Kartal vd. (2002), Türkiye’nin Ankara-Kazan ve Marmaris bölgelerinden topladıkları propolis örneklerinin antimikrobiyal aktivitelerini incelemişlerdir. Propolis örneklerinden 4 farklı etanol ekstraktı (%30, %50, % 70 ve % 96′ lık etanoller kullanılarak) hazırlamış ve bu ekstraktların etkilerini 7 Gram (+), 4 Gram (-) ve bir mantar kültürü üzerinde incelemişlerdir. Ankara-Kazan’dan alınan örneklerin Marmaris örneklerine kıyasla daha güçlü antimikrobiyal aktivite gösterdiğini belirtmişlerdir ve Ankara-Kazan propolisinin kimyasal içeriğinin Populus türlerinin tomurcuk salgılarıyla benzer olduğunu belirtmişlerdir. Gözlenen aktivitenin çoğunlukla kaffeik asit ve esterlerinden kaynaklandığını açıklamışlardır.
Sorkun vd. (1996), propolisin fitoinhibitör etkisini çalışmışlardır. Türkiye’nin farklı bölgelerinden (Çankırı, Aksaray, Milas-Kalemli, Gümüşhane-Kaletaş) topladıkları örnekler ile farklı konsantrasyonlarda etanol ekstraktları (EEP) hazırlamışlardır. Bulgulara göre propolis solusyonları konsantrasyona bağlı olarak çimlenme yüzdesini belirgin bir şekilde inhibe etmiştir. EEP’nin uygulandığı tohumun kök hücrelerinde mitoz bölümeyi inhibe ettiği gözlenmiştir. Milas-Kalemli ve Çankırı bölgelerinden toplanan propolisler belirgin bir şekilde mitoz bölünmeyi inhibe etmiş ve en çok inhibisyon Çankırı propolisinde gözlenmiştir.
Propolisin Tarihçesi
Propolis terimi Yunanca’dan türemiş olup pro “savunma”, polis “şehir” anlamına gelmektedir. Buradan da şehrin ya da kovanın savunması gibi bir anlama ulaşmak mümkün olmuştur.
Propolisin keşfi milattan önceki yıllara dayanmaktadır. Ünlü Yunan filozofu Aristo, arıların çalışmasını saydam kovan kullanarak incelemek istemiş, ancak kovanın saydamlığı koyu renkte mumsu maddeler ile kapatılmıştır. Bu koyu renkli maddenin propolis olduğu tahmin edilmektedir.
Propolisin, insanlar üzerindeki olumlu etkileri çok eski yıllardan beri bilinmekte ve halk arasında kullanımı eski çağlara dayanmaktadır. İlk olarak M.Ö. 79-23 yıllarında Roma’da büyük bir okul olan “Pliny the Elder” da propolisin ağrı azaltıcı, yara iyileştirici aktiviteleri tanımlanmıştır. Propolis eski çağlarda Mısırlılar tarafından da bilinmekte ve bazı hastalıkların tedavi edilmesinde, ölülerin mumyalanmasında kullanılmaktaydı. Yunanlılar ve Romalılar, propolisi deri apselerinin tedavisinde yüzyıllar boyunca kullanmışlardır. Hipokrat (460-377 M.Ö.), propolisin deri hastalıkları, ülser ve sindirim sistermi rahatsızlıklarının tedavisinde kullanıldığını belirtmiştir. Afrika’da ise propolis ilaç olarak uzun zamandır kullanılmaktadır. 12. yüzyıla ait Avrupa kayıtlarında, propolisin ağız, boğaz enfeksiyonları ve diş sağlığı için kullanılan tıbbi preperasyonları tanımlanmıştır. Propolisin eski zamanlara dayanan diğer bir kullanım şekli vernik olarak kullanılmasıdır. İtalya’da 17. y.y.’da Stradivari, propolisi telli enstrümanların cilalanmasında da kullanmıştır.
Propolisin, geçmiş zamanlardan günümüze kadar gelmesini sağlayan en önemli ve çokça bilinen özelliği mikroorganizmalara karşı olan etkisidir. Propolis söz konusu özelliklere sahip olması nedeniyle insanlar tarafından günümüzde de kullanılmaktadır.
Yaşadığımız yüzyılda bu değerli arı ürününün antibakteriyel, antifungal, antiviral özellikleri yanında antiinflamatör, antiülser, lokal anestezik, antitümör, bağışıklığı uyarıcı gibi çok sayıda yararlı biyolojik aktivite göstermesi; tıp, apiterapi, sağlık besini ve biyokozmetik alanında kullanımını da yaygınlaştırmıştır. Son yıllarda propolis bir sağlık içeceği olarak da önem kazanmıştır. Ayrıca yiyeceklerde geniş çapta kullanılmakta ve insan sağlığını geliştirdiği, kalp rahatsızlıklarını giderdiği düşünülmektedir. Propolisin bu özellikleri bilim adamlarının dikkatini 60’lı yılların sonundan beri çekmektedir. Son 40 yıl boyunca ise kimyasal kullanımı biyolojik aktivitesi, farmokolojik ve tedavi edici kullanımlarıyla ilgili birçok araştırma yayınlanmıştır. İlk kapsamlı araştırma 1978’de Ghisalberti tarafından yayınlanmıştır. Günümüzde propolisin kimyası ve biyolojik aktivitesiyle ilgili oldukça fazla çalışma yapılmıştır. Fakat propolisin tedavide uygulanmasıyla ilgili çeşitli zorluklar vardır. Bu konuda problemlerin olmasının başlıca nedeni toplandığı yörenin bitki örtüsüne ve mevsimine bağlı olarak propolisin kimyasal bileşiminin belirgin bir şekilde çeşitlilik göstermesidir. Çünkü farklı ekosistemlerde farklı bitkiler ve bu bitkilere ait salgılar propolis kaynağı olabilir. Bu nedenlerden dolayı propolisin standartlaşması henüz tam olarak gerçekleştirilememiştir.
Günümüz dünyasında stres ve çevre kirliliği gibi insan sağlığını tehdit eden olayların giderek artıyor olması insanlar üzerinde çevre koşullarının olumsuz etkisini daha sık gösterir hale getirmiştir. Yaşam şartlarının bu olumsuz etkilerine karşın propolis, vücut direncini arttırma, antibiyotik etki gösterme ve en önemlisi doğal bir ürün olma özelliklerinden dolayı birçok ülkede çeşitli amaçlara yönelik olarak çalışılmaktadır. Yurtdışında ki birçok ülkede propolis kullanılarak çok çeşitli ticari ürünler üretilmektedir.
Literatürden elde edilen bilgilere göre propolis ticari olarak ilk kez 1950’lerde kullanılmıştır. Propolise ait 1984 yılı kayıtları; 55 tonu Çin’den, daha küçük miktarlarda Arjantin, Kanada, Şili ve Uruguay’dan ve miktarları bilinmeyen en az 11 diğer ülkeden propolis ihracatını içermektedir.
Propolisin Tanımı
Bitkilerin büyük bir bölümü, yapraklarını, çiçeklerini ve meyvelerini, antimikrobik çürümeye karşı ürettikleri, su geçirmez ve ısı yalıtımı özellikleri olan reçinemsi maddelerle korurlar. Bal arıları bu reçinemsi maddeleri ağaçların gövdelerindeki çatlaklardan, tomurcuklardan ve yapraklardan toplarlar. Arıların çiğneyip, ağız sindirim enzimlerini ekleyerek ve kısmen de sindirerek, balmumu ile karıştırdıkları yapışkan madde, kovanda çeşitli amaçlar için kullanılır. Diğer bir deyişle propolis bal arılarının; canlı bitkilerden topladığı, balmumu ile karıştırdığı ve larva gözlerine yumurta bırakılmadan önce cilalamada ve kovan içi açıklıkların kapatılmasında kullandıkları yapışkan, koyu renkli bir maddedir.
Propolisin Fiziksel Özellikleri
Propolis, rengi sarıdan koyu kahverengiye bazende yeşile çalar. Aşağıdaki fotoğrafta kovandan toplanmış, kahverenginde ham propolis görünmektedir. Propolisin rengi toplandığı bölgeleye ve mevsime göre farklılık göstermektedir. Örneğin ılıman iklime sahip ülkelere ait örnekler aşağı yukarı belirgin bir kahverengine sahipken, tropik iklime sahip ülkelerde ve Avustralya’da propolisin rengi siyahtır. Finlandiya propolisi turuncu, Küba propolisi ise koyu menekşe renktedir. Propolisin botanik kökeninin değişiklik göstermesine bağlı olarak renginde farklılıkların gözlenmesi doğaldır.
Bu Alana Ham Propolis Fotoğrafı Gelecek
Propolis kovandan alındığı zaman yapışkan ve kendine özgü keskin bir kokusu vardır. Avrupa propolisi genellikle hoş ve hafif bir kokuya sahiptir. Yandığında, içeriğinde bulunan aromatik maddelerin neden olduğu hoş bir koku çıkarır. Gürcistan propolisinin kokusu, genelde diğer bölgeler ve Rusya bölgesine ait propolisin kokusuna benzer. Litvanya propolisi ise çok güçlü tarçın kokusuna sahiptir. Tad olarak ta hepsi ekşi ve keskin bir tada sahiptirler.
Ortam soğuk olduğunda balmumu gibi sert, ısıtılınca reçinemsi ve yapışkan olan propolise, bu özelliğinden dolayı arı yapışkanı da denir. Propolis 15-25ºC arasında mum kıvamında elastik bir yapı gösterir. Yüksek sıcaklıklarda (30-40ºC) yumuşayıp yapışkan bir durum almaktadır. 80ºC de ise kısmen erimektedir. Propolis derin dondurucuya konulduğu zaman hemen katılaşır, istenirse bir öğütücü yardımı ile toz haline getirilebilir.
Propolisin Kimyasal Özellikleri
Propolisin kimyasal içeriği çok karmaşıktır ve toplandığı bölgenin florasına bağlı olarak çeşitlilik göstermektedir. Farklı ekosistemlerde yetişen bitkilerin türlerine ve yoğunluğuna bağlı olarak, bu bölgelerden elde edilen propolisin kimyasal içeriği çeşitlilik göstermektedir. Propolisin içeriği yerel floraya ek olarak çiçeklenme, iklim koşulları, tomurcuktaki reçine miktarı, toplanma zamanı, balmumu, polen ve arı tarafından salgılanan madde içeriğine bağlı olarak da farklılaşır. Arı türü ve arı ırkı da propolisin içeriğini etkileyen etmenler arasındadır. Tablo 1’de propolisin genel yapısı ve bileşenlerin oranları verilmektedir.
Tablo 1. Propolisin genel yapısı
| PROPOLİSİN KISIMLARI | ORAN (%) |
| Bitkisel Mumlar | 30 |
| Esansiyal Yağlar | 10 |
| Organik Bileşikler ve Mineral Maddeler | 5 |
| Polen | 5 |
| Reçine ve Zamksı Maddeler | 50 |
Münstedt ve Zygmunt (2001)’ un bildirdiğine göre propolisin genel bileşiminde %50 reçine, %30 balmumu, %10 essensiyal ve aromatik yağlar, %5 polen ve %5 organik kalıntılar vardır.
Propolisin temel kimyasal içeriğinde ise, flavonoidler, fenolikler ve çeşitli aromatik bileşikler bulunmaktadır. Bu bileşikler suda ve hidrokarbon çözücülerde zayıf çözünürken alkolde iyi çözünürler. Propolisin genelde kullanılan çözücüleri ise alkol, aseton, amonyak, benzen, kloroform ve eterdir.
Farklı propolis örnekleriyle yapılan çalışmalar sonucunda propolisin bileşiminde 300′ den fazla madde belirlenmiştir. Tablo 2’da bu maddelerden bazıları örnek olarak verilmiştir.
Tablo 2. Propolisin kimyasal içeriği
| Gruplar | Tanımlanan Bileşik Sayısı |
| Flavonoidler | 38 |
| Hidroksiflavonlar | 27 |
| Hidroksiflavononlar | 11 |
| Kalkonlar | 2 |
| Benzoik asit ve türevleri | 12 |
| Asitler | 8 |
| Esterler | 4 |
| Bezaldehit türevleri | 2 |
| Sinamil alkol, Sinamik asit ve türevleri | 14 |
| Diğer asit ve türevleri | 8 |
| Alkoller, Ketonlar, Fenoller ve Heteroaromatik bileşikler | 12 |
| Terpen ve Sekuterpen alkol ve türevleri | 7 |
| Sekuterpen ve triterpen hidrokarbonlar | 11 |
| Alifatik hidrokarbonlar | 6 |
| Mineraller | 22 |
| Steroller ve steroid hidrokarbonlar | 6 |
| Şekerler | 7 |
| Aminoasitler | 24 |
İzole edilen bileşenlerin hemen hemen en büyük grubu flavonoid pigmentleridir. Flavonoidler, bitki dünyasında çok yaygındır. Flavanoidler, insanlar tarafından sentezlenemeyen bitki fitokimyasalları olup insan sağlığına pozitif etkilerinin olduğu düşünülmektedir. Propolisin diğer bileşenleri ise kafeik asit ve esterleri, aldehidler, aromatik esterler, terpenler, lignanlar ve fenolik bileşiklerdir. Biyolojik aktiviteye sahip bu maddelerden en fazla etki flavanoidlerde görülür. Bal arıları tarafından bitkilerden toplanan salgılar arı tarafından salgılanan bazı enzimlerle karışarak içeriğini iyice zenginleştirir. Bütün bu maddeler propolisin çok fonksiyonlu bir madde olmasını sağlar.
Propoliste bulunan şekerler (ksiloz, galaktoz, mannoz, laktoz, maltoz, melibiyoz, eritritol, ksilitol, inositol), mineraller (Ca, Mg, K, Na, Fe, Zn, Cu) ve uçucu bileşenler de propolisin içeriğinin zenginleşmesinin diğer etkenleridir. Uçucu bileşenler propoliste düşük konsantrasyonlarda bulunur. Fakat aromaları ve biyolojik aktiviteleri propolisin karakterize edilmesinde önemli rol oynar. Propolisin kimyasal içeriği propolisin bitki kaynağı ile ilgili bilgi verebilir. Propoliste bulunabilen kirletici maddeler ise ağır metaller (kurşun), endüstriyel kirleticiler, pestisitler (endrin, dieldrin, aldrin, BHC, DDT, malation), PCB (paraklor-benzen), Arsenik (As), ve n-Hekzan’dır.
Temel propolis kaynağı bitkilerden biri olan Populus spp. (Kavak) salgıları incelendiğinde şu sonuçlar alınmıştır: Populus nigra propolisinden izole edilen maddeler; pinosembrin, pinobanksin, krisin, galangin, kafeik asit ve ferulik asit prenyl esteri iken, Populus tremula propolisinden izole edilen maddeler; fenolik gliseritler: dicumaroyl acetyl glycerol, diferuloyl acetyl glycerol, feruloyl coumaroyl acetyl glycerol, caffeoyl coumaroyl acetyl glycerol dir.
Tomas-Barberan et al., (1993) Venezuella propolisini çalışmış ve örneklerden polyprenylated benzofenonları izole etmişlerdir. Bu bileşenler bazı Clusia türlerinin çiçeklerinden sızan reçineden kaynaklanmaktadır. Kromatografik kıyaslamaya dayalı olarak Clusia major ve Clusia minör (Guttiferae) ‘ün bu bölgelerde propolis kaynağı bitkiler olduklarını belirtmişlerdir.
Propolisin kimyasal içeriği propolisin bitkisel kökenine göre değişmektedir. Kuzey Amerika ve Asya’ nın tropik olmayan bölgelerinde ve Avrupa’da arılar en çok Populustürlerinden propolis toplamaktadırlar ve Populus türlerine ait salgıların tipik fenolik bileşikleri; flavanonlar, kafeik asit ve ferülik asit esterleri’dir. Sonoran Çölü, Tunus ve Mısır bölgelerine ait bitkilerde çeşitlilik gözlenmekte ve buna bağlı olarak da propoliste yeni bileşenler saptanabilmektedir.
Propolisin kimyasal analizi ile ilgili olarak Velikova et al. (2000), tarafından yapılan bir çalışmada, Cezayir ve Türkiye propolisleri incelenmiş ve analizler sonunda diterpenik asitler bulunmuştur. O zamana kadar diterpenik asitler sadece Brezilya propolisinde bulunmuştur. Cezayir gibi Populus‘un her zaman bulunmadığı bölgelerde arılar propolis toplamak için diğer bitki kaynaklarını kullanmaktadır. Ancak bu durum propolisin antibakteriyel özelliğini etkilememektedir.
Garcia-Viguera (1992) İspanya’nın iki farklı bölgesinden toplanan propolis örneklerini GC-MS ile analiz etmiş, analiz edilen örneklerde yüksek seviyede kafeik asit, ferulik asit ve onların türevleri ile düşük seviyede sinamik asit, kumarik asit ve onların esterlerini bulmuştur. Bunlar Populus nigra tomurcuk salgısının tipik bileşikleridir.
Propolis içeriğindeki farklılıklar ve propolis kalite kontrolüne ait mevcut kimyasal metotların çok yeterli olmamasından dolayı kalitesinin belirlenmesi zorlaşmaktadır. Bitki kaynağına göre propolisin tipinin kimyasal analizlerle belirlenmesi, kalite kontrolünde ilk basamak olmalıdır.
Propolisin Organik Madde İçeriği
Karmaşık bir kimyasal yapıya sahip olan propolisi bileşiklerine ayırmak oldukça güçtür. Son yıllarda sıvı ve gaz kromatografisi teknikleri kullanılarak propolis içerisinde yer alan organik bileşikler ve iz elementler belirlenmiştir. Ancak propolisten izole edilen bu çok sayıdaki bileşikler, propolisin çok az bir kısmını temsil etmektedir. Propolisin organik çözücülerde çözünen bu çok küçük kısmı dışındaki büyük bir bölümü suda ya da organik çözücülerde çözünemez.
Propolis zengin kimyasal yapısı ile birçok ilacın aktif maddesi olan flavonoidleri, antioksidanları, biyolojik aktiviteye sahip maddeleri, antibiyotik, antimikotik, antiviral etkili maddeleri bünyesinde bulundurmaktadır.
Propolisin İnorganik Madde İçeriği
Propoliste bulunan inorganik maddeler Sodyum (Na), Potasyum (K), Magnezyum (Mg), Kalsiyum (Ca), Baryum (Ba), Bor (Bo) (eser), Stronsiyum (Sr), Çinko (Zn), Kadmiyum (Cd), Aliminyum (Al), Silisyum (Si), Selenyum (Se) (eser), Demir (Fe), Nikel (Ni), Krom (Cr), Mangan (Mn), Titanyum (Ti), Gümüş (Ag), Kobalt (Co), Vanadyum (V) şeklindedir.
Propolisin inorganik maddeleri üzerine yapılan son zamanlardaki çalışmalarda Makedonya örneklerinde Ca, Mg, K, Na, Fe ve Zn tespit edilmiştir. Küba örneklerinde Fe, Mn, Zn ve Cu tespit edilmiştir. Her iki çalışmada atomik absorbsiyon spektroskopisi kullanılarak yapılmıştır.
Tablo 3’de propoliste bulunan bazı kimyasal bileşenler ve genel etkileri verilmiştir.
Tablo 3. Propoliste bulunan bazı kimyasal bileşenler ve genel etkileri
| MADDE | GENEL ETKİLERİ |
| Krisin | Tümor sitotoksititesi (Hladon et al., 1987) Anti Heliobacter pylori (Stangaciu, 1998) |
| Apigenin | Gastrik ülserin tedavisi (Dadant, 1992) |
| Asasetin | Antiinflamatör (Bankova et al.,1983) |
| Kuersetin | Antiviral (König, 1985) Kapillerin güçlenmesi (Schmidt, 1996; Stangaciu, 1998) Antitümör (Stangaciu, 1998) Spazm giderici (Dadant, 1992) |
| Kaempferid | Spazm giderici (Dadant, 1992) |
| Galangin | Bakteriostatik (Pepeljnjak, 1982) Antibakteriyel (Metzner et al., 1979) Antimikotik (Metzner et al., 1979) Anti Heliobacter pylori (Stangaciu, 1998) |
| Pinosembrin | Bakteriostatik (Stangaciu, 1998) Anti-Candida (Paintz and Metzner, 1979) Anti Heliobacter pylori (Stangaciu, 1998) Lokal anestezik (Schmidt, 1996) |
| Pinobanksin | Antimikotik (Metzner et al., 1979) |
| Pinostrobin | Lokal anestezik (Paintz and Metzner, 1979; Schmidt, 1996) |
| Luteolin | Antiviral (König, 1985) Gastrik ülserin iyileşmesi (Dadant, 1992) |
| Artepillin C | Antitümör (Matsuno et al., 1997) |
| Ferulik asit | Antibakteriyel (Stangaciu, 1998) Kollajenik etki (Stangaciu, 1998) Antioksidan etki (Bankova, 2000) |
| Benzoik asit | Bakteriostatik, bakterisit (Janes and Bumba, 1978) Antiseptik (Stangaciu, 1998) |
| Sinamik asit | Anti-Staphylococcus aureus (Stangaciu, 1998) |
| Sinamik asit ve esterleri | Antifungal (Stangaciu, 1998) Antibakteriyel (Stangaciu, 1998) |
| Kafeik asit | Antiviral (König, 1985; Schmidt, 1996) Antibakteriyel (Schmidt, 1996; Stangaciu, 1998) Antiinflamatör (Bankova et al., 1983) Antioksidan etki (Bankova, 2000) |
| Klerodan diterpenoidler | Antitümör (Matsuno, 1995) |
| Kafeik asit türevleri | Lokal anestezik (Paintz and Metzner, 1979) |
| Kafeik asit phenethyl ester | Antitümör (Matsuno et al., 1997a) Herpes virüsüne karşı (Stangaciu, 1998) |
| Prenyl caffeate | Potansiyel kontak alerjen (Stangaciu, 1998) |
| Uçucu bileşenler (Eterik yağlar) | Antimikrobiyal (Stangaciu, 1998) |
| Bisabolol | Antiinflamatör (Stangaciu, 1998) |
| Arjinin (aminoasit) | Mitozu stimule eder protein biyosentezini arttırır (Stangaciu, 1998) |
| Prolin (aminoasit) | Kollajen ve elastinin (bağ dokunun matriksindeki iki bileşen) oluşumunu destekler (Stangaciu, 1998) |
| Bakır | Endarteritis, deri hastalıkları (Stangaciu, 1998) |
Propolisin Bitkisel Kaynakları
Propolis arılar tarafından çeşitli ağaç ve çalılardan toplanan salgıdır. Propolis kaynağı olan başlıca bitki türleri; Acer spp.(Akçaağaç), Corylus spp. (Fındık), Quercus spp.(Meşe), Alnus spp. (Kızılağaç), Prunus spp. (Erik), Ulmus spp.(Karaağaç), Salix spp.(Söğüt), Aesculus hippocastanum (At kestanesi), Pinus spp. (Çam), Eucalyptus spp. (Ökaliptus), Castanea spp.(Kestane), Betula spp. (Huş), Populus spp. (Kavak) , Tilia spp.(Ihlamur) ve Fraxinus spp. (Dişbudak)’ dır.
Kimyasal kanıtlara dayalı propolis analizlerine ait ilk bildiriler 1970’li yıllarda yayınlanmıştır. Lavie (Fransa) ve Popravko (Rusya) propolisin flavonoid içeriğini analiz etmiş ve bunu kavak ve huş tomurcuklarından topladığı salgılarla karşılaştırmışlardır.
Bankova et al. (1999), Brezilya propolisini ve bölgeye ait propolis kaynağı olabilecek bazı bitki salgılarını GC-MS ile analiz etmiş ve sonuçları karşılaştırmışlardır. Analizler sonucunda Brezilya propolisinin Baccharis drancunculifolia bitkisinden toplandığı bildirilmiştir.
Tablo 4. Propolisin bölgelere göre bitkisel orijini
| Coğrafik Bölge | Bitkisel Orijin | Referans |
| Arnavutluk | Pinus nigra | Bankova et al, 1995 |
| Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’yı içeren ılıman kuşak | Populus spp. | Bankova et al., 2000 |
| Avusturalya | Xanthorrhoea spp. | Ghisalberti, 1979 |
| Brezilya | Araucaria spp. Baccharis spp. |
Bankova et al., 1996b; Banskota et al., 1998; Marcucci et al., 1998 |
| Bulgaristan | Pinus nigra Pinus italica |
Bankova et al., 1983; Marcucci, 1995 |
| Bulgaristan | Populus tremula | Marcucci, 1995 |
| Ekvatoral bölgeler | Clusia spp. Delchampia spp. |
Bankova et al., 1995; Marcucci, 1995 |
| Kuzey Ilıman Kuşak | Populus spp., Betula spp., Acer spp. Aesculus hippocastanum |
Ghisalberti, 1979 |
| Macaristan | Betula spp., Populus spp., Pinus spp., Prunus spp., Acacia spp., Aesculus hippocastanum |
Marcucci, 1995 |
| Moğolistan | Populus suaveolens | Bankova et al,1994 |
| Polonya | Betula spp., Alnus spp. | Marcucci, 1995 |
| Rusya | Betula verrucosa | Bankova et al., 2000 |
| Sonoran Çölü | Ambrossia deltoidea | Bankova et al., 2000 |
| Tunus | Cistus spp. | Bankova et al., 2000 |
| U.S.A. | Populus tremont. | Marcucci, 1995 |
| U.S.A.(Havai) | Plumeria acuminata, Plumeria acutifolia | Marcucci, 1995 |
| United Kingdom | Plumeria euramericana | Marcucci, 1995 |
| Venezuella | Clusia minör | Marcucci, 1995 |
| Yeni Zellanda | Populus spp. | Bankova et al., 2000 |
Bitkisel Kaynakların Saptanmasının Önemi
Bitkisel orijininin bilinmesi, propolisin kimyasal olarak standartlaştırılması için önemlidir. Örneğin Populus çeşidi propolisten bahsedildiğinde şu açıktır ki propolis flavanoid aglycons hidroksisinnamik asit’ler ve esterleri içermektedir.
Bitkisel Kaynakların Saptanmasında Polen Analizinin Önemi
Propolisin özelliklerinin coğrafi düzeyde belirlenmesi palinolojik analizler (polen analizleri) sayesinde gerçekleşebilmektedir.
Propolis polence zengin olup, propoliste bulunan polenin kökeni hakkında aşağıdaki hipotezler ileri sürülebilir:
Gerçekte tüm örnekler düşük yüzdelerde anemofil polene sahiptir ve de önemli ölçüde entomofil polen vardır.
Propolisin bitkisel orijini König (1985) ve Crane (1990) tarafından ele alınmıştır. König (1985) Avrupa, Güney Amerika, Batı Asya ve Kuzey Amerika’da Populus spp. tomurcuk salgılarının, propolisin kaynağı olduğunu belirtmiştir. Avrupa’da propolis kaynağı olarak ikinci dereceden önemli ağaçlar ise Betula spp., Quercus spp., Alnus spp., Salix spp. ve Corylus spp. olarak belirtilmiştir.
Propolisin çözünmeyen kısmında Lupinus spp., Robinia spp. ve Onobrychis sativa polenlerini bulan Jungkunz (1932), propoliste polen varlığını rapor etmiştir.
D’Albore (1979) beş kıtaya ait farklı ülkelerden propolis örneklerini inceleyerek propolisin coğrafik orijinini belirlemeye çalışmıştır. Analiz sonuçları Tablo 9’da verilmiştir. Bunun için asidik maddelerle muameleyi içeren Erdtman’ın asetoliz metodunu uygulamıştır. Asetolize maruz kalan polen taneleri boş ve konkav bir yapı alır. Sadece ekzin zarar görmez. Çünkü ekzin içeriğinde bulunan sporopoleninden dolayı asite dayanıklıdır. Asetolize maruz kalan polen tanelerinin yüzey ornemantasyonu da korunur. D’Albore bu çalışmasında propolis örneklerinde bitki polenlerini tanımlamıştır. Propolisteki polenin çevredeki bitki örtüsünden türevlendiğini düşünmüştür. Polenler kovana atmosferden veya bedeni ve bacakları polenle kaplı arılar tarafından getirilebilir. Bu şekilde kovana taşınan polenler propolis ile karışabilir.
Tablo 5. D’ Albore’nin incelediği 56 propolis örneğinin analiz sonuçları
DEVAM EDECEK
